Tóm tắt: Xuất phát từ bối cảnh, xu thế phát triển của Xã hội 5.0 và Giáo dục đại học 5.0, đặt trong tổng thể chung chiến lược phát triển quốc gia của Việt Nam nói chung và đối với lĩnh vực báo chí nói riêng, bài viết phác thảo một số xu hướng phát triển nguồn nhân lực báo chí trong tương lai. Từ đó trình bày những yêu cầu đặt ra đối với các cơ sở đào tạo báo chí trong công tác đào tạo nguồn nhân lực trong kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.
1. Mở đầu
Chúng ta đang sống trong Xã hội 4.0 – Xã hội Thông tin (Information Society) của nền Công nghiệp 4.0, với nền sản xuất thông minh, với sự phát triển không ngừng của công nghệ Internet vạn vật (IoT), Trí tuệ nhân tạo (AI), Dữ liệu lớn (Big Data), Người máy (Robot), … Tất cả được ứng dụng vào trong sản xuất và đời sống thực tế, tạo ra nhiều lợi nhuận, nhiều giá trị tích cực, góp phần thúc đẩy tiến trình phát triển của văn minh nhân loại. Theo quy luật vận động chung và xu hướng tiến lên của xã hội, chúng ta sẽ bước vào một kỷ nguyên mới của một mô hình xã hội mới: Xã hội 5.0 – “siêu thông minh”, “siêu hiệu quả”, với cột mốc dự báo là năm 2035 hoặc sớm hơn. Khái niệm Xã hội 5.0 được đưa ra lần đầu tiên trong Kế hoạch cơ bản về khoa học và công nghệ lần thứ V cho giai đoạn 2016-2021 của Chính phủ Nhật Bản (công bố ngày 22/01/2016)[1]. Theo đó, Xã hội 5.0 “lấy con người làm trung tâm, lấy nhu cầu xã hội, nhu cầu con người để đáp ứng và thỏa mãn những nhu cầu ấy”; và “giải quyết các vấn đề xã hội thông qua hệ thống tích hợp cao giữa không gian mạng (cyberspace) và không gian vật lý (physical space)”[2]. Các nền tảng như như IoT, AI, Big data, Robot,… sẽ đóng vai trò quan trọng trong xã hội tương lai. Theo xu hướng phát triển, Xã hội 5.0 sẽ định hình, thiết lập những yêu cầu cơ bản của nền Giáo dục Đại học 5.0.
Chúng ta đang sống trong thời khắc lịch sử của đất nước, của sự chuyển mình bước sang kỷ nguyên mới – kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, với 4 nghị quyết đột phá (Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về “Hội nhập quốc tế trong tình hình mới”; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân), là “Bộ tứ trụ cột” đưa đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, như phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện các nghị quyết của Bộ Chính trị (tháng 5/2025).
Năm 2025, Báo chí cách mạng Việt Nam tròn 100 tuổi, với chặng đường phát triển đáng tự hào, luôn đồng hành, phụng sự vì sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Báo chí đã và đang có nhiều đóng góp quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sau quá trình thực hiện Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025, theo Quyết định số 362/QĐ-TTg ngày 03/4/2019 của Thủ tướng Chính phủ, các cơ quan báo chí cả nước đang tích cực tham gia vào quá trình sắp xếp hệ thống báo chí, theo tinh thần của Nghị quyết 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII (năm 2017) về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đảm bảo báo chí phát triển đúng hướng, thực hiện tốt chức năng là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị – xã hội, là diễn đàn tin cậy của Nhân dân.
Nhìn tổng thể từ bối cảnh, vận động của thời đại, nhìn từ chiến lược phát triển chung của quốc gia và định hướng phát triển lĩnh vực báo chí, chúng ta có thể thấy những xu hướng phát triển mới, cùng với những cơ hội, thách thức đối với lĩnh vực báo chí, những đòi hỏi, yêu cầu đặt ra đối với cơ sở đào tạo báo chí phù hợp với thực tiễn xã hội, với tương lai đất nước. Bởi nguồn nhân lực của nền Giáo dục đại học 5.0 nói chung và của các cơ sở đào tạo báo chí nói riêng, về cơ bản, sẽ trực tiếp tham gia tổ chức quản lý, vận hành, điều phối xã hội Việt Nam trong tương lai. Sự thay đổi về mối quan hệ sản xuất và những thay đổi mau lẹ về khoa học kỹ thuật, công nghệ trong xã hội mới, đòi hỏi Giáo dục đại học 5.0 phải không ngừng vận động thay đổi, thích ứng. Đặc biệt, “Giáo dục đại học 5.0, trong đó có đào tạo ngành báo chí cần chủ động đón đầu xu thế, bắt nhịp thời đại, với tư duy “đi trước một bước” để tạo ra lực lượng sản xuất có chất lượng tương đương hoặc cao hơn, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội tương lai”[3].
2. Phác thảo một số xu hướng phát triển nguồn nhân lực báo chí trong kỷ nguyên mới
Một là, xu hướng phát triển nguồn nhân lực báo chí chất lượng cao, đa năng, đa nhiệm.
Đây là xu hướng đào tạo trong tương lai gần, khi mà cơ hội việc làm của phóng viên, nhà báo bị thu hẹp, khả năng cạnh tranh cao cho vị trí việc làm tại các toà soạn, trong bối cảnh tinh giản biên chế, sát nhập các cơ quan báo chí từ trung ương đến địa phương hiện nay. Mặc dù trên thực tế, một số cơ sở đào tạo báo chí đã và đang đào tạo theo hướng này, song chưa đặc biệt quan tâm, đầu tư chuyên sâu, chú trọng nhiều vào nhân lực chất lượng cao hay gia tăng hiệu quả nguồn nhân lực đào tạo ra. Trong tương lai gần, sự hấp dẫn của ngành báo chí có thể sẽ giảm xuống đáng kể do yếu tố cơ hội việc làm bị thu hẹp. Do đó, các cơ sở đào tạo báo chí sẽ phải xác lập những tiêu chuẩn, tiêu chí mới cho chuẩn đầu vào và chuẩn đầu ra; xây dựng chương trình đào tạo và đảm bảo chất lượng đào tạo theo hướng chuyên biệt. Một mặt, thay vì đào tạo đại trà ngành báo chí như trước đây, xu thế đào tạo đào tạo chất lượng cao, đào tạo tuyển chọn, “hạt nhân”, chuyên biệt cho ngành báo chí là vấn đề quan trọng, nhằm đảm bảo đầu ra việc làm cho người học, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Mặt khác, để tăng khả năng cạnh tranh việc làm khi ra trường, người học phải được đào tạo theo hướng “đa năng, đa nhiệm” (all in one) trong lĩnh vực báo chí. Về kĩ năng tác nghiệp và sản xuất thông tin chung, người học cần biết nhiều kĩ năng sáng tạo nội dung (viết, chụp ảnh, quay và dựng video, thiết kế đồ hoạ,…). Đồng thời, họ cần có khả năng làm việc linh hoạt ở các vị trí khác nhau (phóng viên, biên tập viên, quay – dựng phim, dẫn chương trình, nhân viên tổ chức sự kiện); sở hữu các kĩ năng sáng tạo tác phẩm ở các thể loại khác nhau, cho các loại hình báo chí khác nhau (như báo in, báo điện tử, phát thanh, truyền hình). Ngoài ra, cần có khả năng sản xuất thông tin cho các nền tảng khác (như mạng xã hội, ứng dụng di động), đặc biệt là biết sử dụng, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực báo chí.
Hai là, xu hướng đào tạo nhà báo – chuyên gia phân tích, đánh giá, dự báo.
Xu hướng này xuất phát từ bối cảnh phát triển mạnh mẽ của “báo chí kiến tạo”, “báo chí giải pháp” trong hiện tại và các năm tiếp theo, thay thế cho xu hướng đưa tin nhanh, tin thời sự đơn thuần của các cơ quan báo chí. Trước sự cạnh tranh gay gắt và có phần thắng thế của mạng xã hội và các ứng dụng truyền thông mới trong khả năng đưa tin nhanh về sự kiện, hiện tượng, nhân vật, vấn đề; cũng như khả năng cập nhật, tương tác nhanh chóng, lan truyền thông tin “xuyên biên giới” trong thời gian ngắn của mạng xã hội, báo chí phải lựa chọn hướng sản xuất, phát triển nội dung mới. Trong đó, cần phải chú trọng đưa tin sâu, bài phân tích, bình luận cho công chúng về các vấn đề thời sự, hiện tượng xã hội. Ngoài ra, sự thay đổi thói quen của người dùng thế hệ Gen Z, Gen Alpha trong việc tiếp nhận thông tin chủ yếu từ mạng xã hội, bắt buộc báo chí phải có hướng tiếp cận nội dung và hình thức thu hút, khác biệt. Thông tin mà phóng viên, nhà báo sản xuất vừa có tính thời sự, vừa chuyên sâu, có quan điểm, góc nhìn riêng, đồng thời có tính dự báo, khuyến nghị cho công chúng trên các lĩnh vực, như kinh tế – chính trị – văn hoá – xã hội – an ninh – quốc phòng,…Đó là cách sản xuất và “bán” thông tin chuyên sâu ở một số tờ báo kinh tế hiện nay, như Thời báo phố Wall ở Hoa Kỳ, The Economist ở Anh, Vedomosti.ru ở Nga hay VnEconomy.vn ở Việt Nam; hay chuyên mục “Tuần Việt Nam” của Vietnamnet, chuyên mục “góc nhìn”, “quan điểm” thu hút công chúng trên VnExpress, Dân trí, Dân Việt,… Do đó, xu hướng đào tạo người làm báo, về cơ bản, là đào tạo theo chiều sâu, trở thành chuyên gia phân tích, đánh giá, dự báo về các lĩnh vực khác nhau. Nhà báo lúc này có vai trò “người kiến tạo”, “người tham mưu”, cố vấn, đề xuất giải quyết các vấn đề trong đời sống xã hội.
Ba là, xu hướng đào tạo nhà báo – nhà truyền thông quốc tế.
Hiện nay, cùng với xu thế hội nhập quốc tế sâu rộng của đất nước, các cơ quan phái cử của Việt Nam và các cơ quan báo chí thường trú ở nước ngoài ngày càng gia tăng, thực hiện chức năng truyền thông đối ngoại và truyền thông quốc tế. Đồng thời, các cơ quan báo chí trong nước để mở rộng phạm vi, tăng cường khả năng thông tin đối tượng công chúng quốc tế, góp phần thực hiện nhiệm vụ thông tin đối ngoại, sẽ phát triển thêm phiên bản các ngôn ngữ phổ biến (như tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung, tiếng Nga, tiếng Lào,…). Ngoài ra, hoạt động tác nghiệp và đưa tin về các sự kiện bên ngoài đất nước diễn ra thường xuyên, liên tục, đòi hỏi lực lượng người làm báo chí trong môi trường quốc tế, thành thạo ngoại ngữ, văn hoá và có khả năng làm việc chuyên nghiệp ở phạm vi khu vực và toàn cầu. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp Việt Nam theo xu thế phát triển chung sẽ tiếp cận nhanh với thị trường toàn cầu, sẽ có nhu cầu tuyển dụng các nhà báo – nhà truyền thông làm việc trong môi trường quốc tế, đáp ứng khả năng sản xuất thông tin, truyền tải và lan tỏa thông tin về kinh tế – thương mại – đầu tư ở cấp độ toàn cầu, đáp ứng yêu cầu của các tập đoàn, công ty, doanh nghiệp. Ngược lại, số lượng các doanh nghiệp nước ngoài tiếp tục gia tăng tham gia đầu tư vào thị trường Việt Nam, là cơ hội cho các nhà báo – nhà truyền thông quốc tế tìm kiếm cơ hội việc làm trong môi trường thông tin toàn cầu.
Bốn là, xu hướng đào tạo “nhà báo – chiến sĩ” trên mặt trận văn hoá tư tưởng và an ninh quốc phòng.
Hiện nay và trong các năm tiếp theo, báo chí tiếp tục tham gia tích cực, chủ động trong công cuộc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch. Nhà báo là chiến sĩ trực tiếp tham gia trên mặt trận văn hoá tư tưởng, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng. Các cơ quan báo chí sẽ đặc biệt chú trọng vào nhiệm vụ chính trị tư tưởng, vào công tác tuyên truyền về an ninh quốc phòng, trong bối cảnh thế giới và khu vực càng ngày càng có nhiều vấn đề mâu thuẫn, chia rẽ và nguy cơ xung đột leo thang. Việc đào tạo một đội ngũ những người làm báo chuyên nghiệp về văn hoá tư tưởng và an ninh quốc phòng sẽ là yếu tố then chốt, quyết định sự tồn tại và phát triển của mỗi cơ quan báo chí trong tương lai gần.
3. Biện pháp khuyến nghị đối với cơ sở đào tạo nguồn nhân lực báo chí trong kỷ nguyên mới
– Xây dựng mô hình “đại học số”, gắn với ứng dụng khoa học công nghệ mới vào quá trình đào tạo của nền Giáo dục đại học 5.0.
Giáo dục đại học 5.0 hướng đến xây dựng nền giáo dục “siêu thông minh”, “siêu hiệu quả”. Việc tích hợp các ứng dụng, nền tảng công nghệ vào trong quá trình dạy học sẽ trở thành hệ thống, chuyên biệt. Điều này giúp cho các hoạt động dạy học trở nên linh hoạt, “thông minh” ở mức độ cao và tối ưu hoá hiệu quả. Tính “thông minh” thể hiện ở nội dung và hình thức dạy học, tính hiệu quả thể hiện ở kết quả chuẩn đầu ra (tức là các phẩm chất, năng lực của người học) và chất lượng sản phẩm mà người học tạo ra (các phát minh, sáng chế, sản phẩm, dự án phục vụ xã hội).Trong nền giáo dục hiện đại sẽ sử dụng phổ biến các ứng dụng công nghệ như AI, Robot, Big Data, công nghệ thực tế ảo, thực tế tăng cường, … làm công cụ, phương tiện phục vụ cho hoạt động dạy học. Các nền tảng công nghệ mới nêu trên qua thời gian phát triển, nâng cấp sẽ đạt đến cấp độ nhất định, tham gia thường xuyên và tích cực vào hoạt động dạy học. Trong đó, các nền tảng AI sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp kiến thức, kĩ năng và các năng lực khác (như tư duy phân tích hệ thống, tư duy sáng tạo, kỹ năng thiết kế, điều khiển, điều hành) phục vụ các công việc chuyên biệt, trình độ cao trong tương lai. Ngoài ra, người máy AI, với tư cách là giảng viên hoặc trợ giảng cũng sẽ tham gia vào quá trình dạy học, giúp quá trình dạy học đạt chất lượng chuyên môn cao và gia tăng các khả năng, tư duy mới cho người học. Theo đó, người máy AI ban đầu có thể đồng hành với người dạy trong việc cung cấp các thông tin, dữ liệu về môn học; gợi ý, hướng dẫn, thảo luận trực tiếp với người học. Sau đó, người máy AI thế hệ mới có thể quan sát và đo lường mức độ tiến bộ của người học; chủ động đề xuất lộ trình học tập theo hướng cá nhân hoá giúp người học đạt được các mục tiêu đề ra, trong thời gian xác định. Tất nhiên, để thực hiện điều này cần có các điều kiện phù hợp về tiến bộ khoa học công nghệ, khả năng ứng dụng, mức độ triển khai và nỗ lực vượt qua thách thức về nguồn lực, tính khả thi và hiệu quả của cơ sở đào tạo.
Bên cạnh đó, Giáo dục đại học 5.0 không bị bó hẹp, hạn chế về không gian, thời gian; hay có thể gọi là: Giáo dục đại học “không biên giới” về không gian và thời gian. Người học có thể tham gia hoạt động học tập ở mọi thời điểm thuận lợi, ở mọi địa điểm (ở nhà, ở trường, nơi làm việc). Mô hình “Đại học số” được áp dụng phổ biến trong thực tiễn giáo dục đại học trong tương lai gần, sẽ giúp thúc đẩy nhanh quá trình giáo dục đại học “không biên giới”, không giới hạn về khoảng cách và thời gian. Mô hình “Đại học số” có thể không cần cơ sở, địa điểm trên thực địa, mà có thể tổ chức dạy học trên không gian mạng. Một số mô hình thành công về khóa học trực tuyến (E-learning) các chuyên ngành đào tạo từ xa của các trường đại học hàng đầu ở Tây Âu và Bắc Mỹ trong những năm vừa qua là điều kiện thuận lợi cho việc thúc đẩy quá trình dạy học trên không gian mạng này một cách phổ biến trong tương lai gần.
– Xây dựng lại chương trình đào tạo báo chí theo hướng vừa sâu rộng theo chuyên ngành, vừa hướng liên ngành, đáp ứng chuẩn đầu ra về năng lực theo yêu cầu của thị trường lao động trong kỷ nguyên mới.
Trong khung kế hoạch đào tạo ngành báo chí, đều quy định số lượng số học phần/môn học và chuyên đề cụ thể, với số lượng tín chỉ, thời gian lên lớp xác định. Tùy theo mỗi cơ sở đào tạo, số lượng học phần và tín chỉ hay môn học và thời gian học sẽ được quy định theo đặc thù riêng. Trong quá trình dạy học thời gian tới, ở các khối các môn đại cương và cơ sở ngành sẽ vừa mở rộng phạm vi tiếp cận liên ngành, đa ngành, và sẽ đi đào tạo chuyên sâu, chuyên biệt ở khối các môn chuyên ngành. Sự phân chia chuyên ngành hẹp là điều có thể tiếp diễn hoặc không phân chia chuyên ngành, mà đào tạo “đa nhiệm, đa năng”. Tuy nhiên, mục tiêu trang bị năng lực cho người học vừa sâu rộng về chuyên môn, chuyên ngành, vừa tiếp cận theo hướng liên ngành, xuyên ngành là rất cấp thiết, và sẽ là thách thức đối với cơ sở đào tạo [4].
Các đề cương chi tiết môn học được coi là “xương sống” của khung chương trình đào tạo. Do đó, việc xây dựng, bổ sung, cập nhật lại đề cương chi tiết theo hướng đổi mới, sáng tạo về nội dung và hình thức, thiên thực hành, giảm lý thuyết, đồng thời tích hợp các ứng dụng công nghệ mới vào phương pháp dạy học, lấy phương châm “lấy người học làm trung tâm” của quá trình dạy học làm hướng chủ đạo. Người dạy chính là người hướng dẫn, định hướng, giúp đỡ người học đạt được các yêu cầu đề ra trong đề cương chi tiết môn học; lựa chọn hình thức đánh giá, kiểm tra phù hợp với đặc điểm, tình hình của người học và quá trình dạy học. Về nội dung và hình thức giảng dạy cho từng môn học/học phần, sự đầu tư chuyên sâu cho nội dung giảng dạy ở từng môn học là điều kiện tiên quyết đảm bảo chất lượng tổng thể của chương trình đào tạo chuyên ngành báo chí. Nội dung môn học cần tính hệ thống kiến thức, giúp người học nắm vững kiến thức sâu rộng của môn học. Hình thức dạy học cần linh hoạt và tích cực, vừa cân bằng yếu tố lý luận và thực hành, trong đó tỉ số thực hành nên trội hơn, nhằm tạo điều kiện để người học vận dụng, phát huy kiến thức vào thực tiễn, tham gia sâu vào quá trình sản xuất sản phẩm/dự án, hình thành các kĩ năng, kĩ xảo cần thiết cho nghề nghiệp chuyên môn sau khi ra trường. Ngoài ra, cần đảm bảo về cơ sở vật chất, phương tiện kỹ thuật cho tương thích với số lượng người dạy và người học, cũng như cần quan tâm đến chất lượng phương tiện kỹ thuật hiện đại, cập nhật và theo kịp xu hướng phát triển của xã hội số.
Nguồn nhân lực báo chí cho tương lai cần có những tiêu chuẩn riêng biệt về năng lực sau khi tốt nghiệp, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động ngày càng khắt khe và cạnh tranh gay gắt, với sự tham gia sâu rộng của yếu tố “phi con người” – người máy thông minh. Trong đó, năng lực của người học sẽ tập trung đến khả năng tư duy đổi mới, sáng tạo trong ngành nghề, khả năng thích nghi và thích ứng với môi trường đầy biến động của xã hội số; có khả năng làm việc, phối hợp và hợp tác với các yếu tố “phi con người” như trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Gen AI), người máy thông minh và các ứng dụng, phát minh công nghệ mới trong tương lai.
– Chuyên biệt hóa trong đào tạo báo chí chất lượng cao để hình thành nên đội ngũ nhà báo – chuyên gia cho các lĩnh vực kinh tế – văn hoá – xã hội – an ninh, quốc phòng.
Trong những năm qua, Việt Nam có đội ngũ đông đảo với hơn 40.000 người làm báo, tuy nhiên chất lượng chuyên môn chưa đồng đều, tính chuyên nghiệp chưa cao và vẫn còn những trường hợp vi phạm chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp. Do đó, để có đội ngũ nhà báo, là các chuyên gia uy tín phục vụ cho nhiệm vụ phát triển các lĩnh vực kinh tế – thương mại, chính trị – ngoại giao, văn hoá – xã hội, an ninh- quốc phòng trong tương lai, các cơ sở đào tạo cần có kế hoạch đào tạo chuyên biệt, hình thành đội ngũ người làm báo chất lượng cao, có nền tảng kiến thức, kĩ năng cao và thái độ làm việc chuyên nghiệp, có tinh thần cống hiến, phụng sự quê hương, đất nước. Thay vì đào tạo đại trà, chạy theo số lượng, các cơ sở đào tạo báo chí – truyền thông cần đào tạo “hạt nhân”, tuyển chọn nhân tài theo hướng cá nhân hóa, chuyên biệt hoá. Các lớp báo chí tài năng cần được tổ chức và đầu tư bài bản, có cơ chế đặc thù để hỗ trợ, phát triển đội ngũ này từ lúc vào trường đến khi tốt nghiệp và tham gia thị trường việc làm phù hợp.
– Trang bị tốt năng lực về truyền thông đối ngoại và truyền thông quốc tế cho người học.
Trong bối cảnh, chính sách đối ngoại của Việt Nam ngày càng rộng mở, quan hệ ngoại giao của Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng gia tăng; kinh tế đối ngoại, văn hoá đối ngoại là các hướng ưu tiên của Việt Nam trong quan hệ quốc tế. Do đó, công tác truyền thông đối ngoại đóng vai trò quan trọng, tiên phong, đi đầu trong việc quảng bá hình ảnh, vị thế, tiếng nói và tiềm năng, triển vọng của đất nước tới bạn bè quốc tế, thu hút nhiều du khách, doanh nghiệp đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam, góp phần đưa kinh tế Việt Nam vươn tầm khu vực và thế giới. Để làm được điều đó, đòi hỏi lực lượng làm truyền thông đối ngoại phải có năng lực cao, làm việc chuyên nghiệp trong môi trường quốc tế. Hiện nay, mã ngành “Truyền thông quốc tế” đang được một số trường đại học đào tạo, với số lượng và chất lượng đầu ra còn khiêm tốn; trong khi nhu cầu trong thời gian tới cho công tác truyền thông đối ngoại và truyền thông quốc tế từ các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp là rất lớn. Bên cạnh đó, tại các cơ sở đào tạo báo chí – truyền thông hiện nay, các môn/học phần về truyền thông đối ngoại/ thông tin đối ngoại và truyền thông quốc tế đã được tích hợp vào khối kiến thức cơ sở ngành hoặc chuyên ngành. Song chất lượng của đề cương chi tiết còn hạn chế, chưa cập nhật, bổ sung những nội dung mới, chưa trang bị kỹ năng cần thiết cho công tác truyền thông đối ngoại, vẫn còn nặng tính lý thuyết. Do đó, việc xây dựng chuẩn khung đào tạo cho mã ngành “truyền thông quốc tế”/“truyền thông đối ngoại” và học phần “thông tin đối ngoại” theo hướng cập nhật, đổi mới, bám sát thực tiễn công tác đối ngoại của Việt Nam là yêu cầu cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng.
– Xây dựng các chuyên đề báo chí chuyên biệt về an ninh – quốc phòng, với công cuộc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
Báo chí về quốc phòng – an ninh sẽ là một xu thế báo chí có vị trí, vai trò quan trọng trong thời gian tới, trong bối cảnh tình hình an ninh khu vực và toàn cầu ngày càng có nhiều diễn biến phức tạp khó lường. Các tòa soạn báo chí hiện nay đều có những người làm báo chuyên trách mảng quốc phòng – an ninh, tuy nhiên họ chưa được đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực đặc thù này. Đội ngũ nhà báo trong lực lượng vũ trang tuy có sự am hiểu sâu về quốc phòng, an ninh, nhưng số lượng mỏng, tác nghiệp hạn chế ở môi trường bên ngoài. Do đó, hiện nay và các năm tiếp theo, việc đào tạo báo chí quốc phòng – an ninh đáp ứng các yêu cầu đặt ra đối với chiến lược quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân của Việt Nam là rất cấp thiết, có vai trò quan trọng [5]. Các cơ sở đào tạo báo chí cần quan tâm, chú ý đến xu hướng này để xây dựng kế hoạch đào tạo ngắn hạn và dài hạn, góp phần hình thành nên đội ngũ “nhà báo – chiến sĩ” trên mặt trận quốc phòng – an ninh. Đồng thời, đội ngũ này sẽ là lực lượng xung kích đi đầu trong công cuộc bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, góp phần tích cực vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
4. Kết luận
Phát triển nguồn nhân lực báo chí trong kỷ nguyên mới là một yêu cầu của thời đại, phù hợp với chiến lược phát triển đất nước và định hướng phát triển báo chí hiện nay. Điều này có vai trò quan trọng và cấp thiết trong việc đảm bảo chất lượng, hiệu quả của hoạt động báo chí trong tương lai. Báo chí là một lĩnh vực đặc thù, do đó đào tạo báo chí cũng cần có cơ chế đặc thù để hình thành nên đội ngũ người làm báo cách mạng, nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại, có tinh thần cống hiến, phụng sự đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Xu thế phát triển nguồn nhân lực báo chí trong thời gian tới có thể theo hướng vừa gia tăng chất lượng, hiệu quả cao, đa năng, đa nhiệm, vừa hình thành đội ngũ nhà báo – chuyên gia phân tích, đánh giá, dự báo các lĩnh vực trong đời sống xã hội hay nhà báo – nhà truyền thông quốc tế và đội ngũ nhà báo – chiến sĩ trên mặt trận văn hoá tư tưởng, an ninh – quốc phòng. Từ đó, đòi hỏi các cơ sở đào tạo báo chí cần có những biện pháp, giải pháp phù hợp trong việc hoạch định chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đầu tư xây dựng chương trình đào tạo ngành báo chí, đề cương chi tiết các học phần và đổi mới, nâng cao chất lượng dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra trong giai đoạn mới. Sự vận động của thời cuộc, đòi hỏi báo chí phải vận động, và tất nhiên, sự nghiệp đào tạo báo chí cũng không nằm ngoài sự vận động. Vận động để thay đổi, để phát triển./.
TS. Nguyễn Minh Tuấn
Khoa Văn thư lưu trữ và Báo chí, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội
(Bài đăng trên Hội thảo “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ Báo chí – Truyền thông trong kỷ nguyên mới” của Học viện Báo chí và Tuyên truyền.)
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN
[1] Cabinet Office Government of Japan, Society 5.0, online source : <https://www8.cao.go.jp/cstp/english/society5_0/index.html, > date access: 15/5/2025.
[2] Nguyễn Ngọc Bình (2020), Xã hội 5.0 của Nhật Bản và Công nghiệp 4.0, Tạp chí Điện tử và ứng dụng, số 210.
[3] Nguyễn Minh Tuấn (2024), “Đổi mới phương pháp dạy học theo xu hướng Giáo dục đại học 5.0”, Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật Quân đội, số 52.
[4] Nguyễn Minh Tuấn (2023), “Một số phương pháp dạy học hiện đại trong kỷ nguyên Cách mạng công nghiệp 4.0”, Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật Quân đội, số 49.
[5] Nguyễn Minh Tuấn (2021), “Đào tạo nhân lực báo chí quân sự-quốc phòng: Bài học từ Liên bang Nga và thực tiễn ở Việt Nam”, Tạp chí Văn hoá Nghệ thuật Quân đội, số 39.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Bộ Chính trị (2024), Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.
- Bộ Chính trị (2025), Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị về “Hội nhập quốc tế trong tình hình mới.
- Bộ Chính trị (2025), Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới;
- Bộ Chính trị (2025), Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.
- Thủ tướng Chính phủ (2019), Quyết định số 362/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí toàn quốc đến năm 2025.
- Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII (2017), Nghị quyết 18-NQ/TW về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
Để lại một phản hồi