Bài viết giới thiệu khái quát về báo chí quân sự – quốc phòng và hoạt động đào tạo báo chí quân sự trên thế giới, thực tiễn tại Việt Nam hiện nay. Xuất phát từ kinh nghiệm đào tạo tại các cơ sở hàng đầu của Liên bang Nga, như Đại học Quân sự và Đại học Quốc gia Voronezh, bài viết đưa ra một số đề xuất về công tác đào tạo báo chí quân sự – quốc phòng tại Việt Nam.
Thế giới bước vào thập niên thứ ba của thế kỷ XXI với hàng loạt điểm nóng xung đột và chiến tranh cục bộ, diễn ra trên khắp châu lục, từ “thùng thuốc súng” Trung Đông đến khu vực Caucasus hay bán đảo Triều Tiên. Truyền thông quốc tế liên tục cập nhật đưa tin về tình hình chiến sự, khủng hoảng an ninh hay những thảm cảnh thường dân vô tội. Báo chí truyền thông góp phần định hình các luồng dư luận tích cực và đề xuất các hướng giải quyết đối với các vấn đề xung đột toàn cầu. Đặc biệt, báo chí về lĩnh vực quân sự dần chiếm vị trí quan trọng trong đời sống thông tin của cộng đồng quốc tế. Vai trò của nhà báo chiến trường, phóng viên điểm nóng ngày càng được khẳng định và có ý nghĩa to lớn trong việc chuyển tải các thông tin quân sự nóng hổi tới công chúng. Các hãng thông tấn lớn trên thế giới đang có nhu cầu lớn về nhân lực, phụ trách chuyên biệt về tin tức quân sự – quốc phòng.
Tại Việt Nam, nhiều cơ quan báo chí trong và ngoài quân đội mong muốn xây dựng lực lượng người làm báo chuyên biệt, phụ trách mảng quân sự – quốc phòng hay thời sự quốc tế, nhằm đáp ứng hiệu quả thông tin tới đông đảo độc giả. Đồng thời, nhu cầu này còn cấp thiết trong bối cảnh đất nước ta đang không ngừng xây dựng vững chắc chiến lược quốc phòng toàn dân và thế trận an ninh nhân dân. Các cơ quan báo chí trong và ngoài quân đội có trách nhiệm tham gia tuyên truyền, thông tin chính xác, kịp thời về nội dung quân sự – quốc phòng để toàn dân hiểu rõ. Đây được xem là nhiệm vụ dài hạn, xuyên suốt đối với báo chí cách mạng Việt Nam.
Xuất phát từ yêu cầu xã hội về tin tức quân sự, hiện nay tại nhiều quốc gia trên thế giới (như Nga, Mỹ, Ấn Độ) và tại Việt Nam, đào tạo báo chí quân sự ngày càng gia tăng, thúc đẩy các cơ sở đào tạo báo chí dành nhiều sự quan tâm hơn đối với lĩnh vực đặc thù này. Báo chí quân sự dần trở thành chuyên ngành đào tạo đặc biệt quan trọng trong hệ thống đào tạo truyền thông hiện đại.
1. Quan điểm về Báo chí quân sự – quốc phòng
Hiện nay, trên thế giới và tại Việt Nam, khái niệm “Báo chí quân sự” vẫn chưa đạt được sự thống nhất về nhận thức chung. Theo truyền thông phương Tây, thuật ngữ “báo chí quân sự” (militaty journalism) có thể nhìn nhận dưới ba lớp khái niệm: Nhà báo quốc phòng (defense journalist), phóng viên chiến trường (war correspondent) và phóng viên điểm nóng (hot-spot reporter) [1]. Ở góc độ đầu tiên – “defense journalist” có thiên hướng đề cập đến giới phân tích hay các chuyên gia viết về chủ đề quân sự cho các tờ báo và tạp chí quốc phòng hoặc có chuyên mục quốc phòng (như Jane’s Review, Defense News, Topwar). Góc độ thứ hai, hướng về đội ngũ phóng viên – nhà báo của các cơ quan báo chí có đăng kí (thường là trong quân đội), đại diện cho cơ quan đó hoạt động đưa tin thường xuyên từ một vùng chiến sự được giao phụ trách (như Kênh TVZvezda, Russia Today). Góc độ thứ ba là phóng viên – nhà báo nói chung tác nghiệp đưa tin trực tiếp từ khu vực điểm nóng (vùng xung đột, khu vực tranh chấp, chiến trận) .
Tại Nga, “Báo chí quân sự” (Военная журналистика) được xem xét tổng hợp từ cả ba góc độ trên. Theo đó, nhà báo quân sự Nga thường được yêu cầu rất cao, vừa biết tác nghiệp, đưa tin về các vấn đề quốc phòng và quân sự, vừa biết phân tích, đánh giá như những chuyên gia nghiên cứu. Theo Bộ Quốc phòng Nga, nhà báo quân sự là những sĩ quan đưa tin về các vấn đề của quân đội Nga: về chiến tranh, đời sống quân đội, sự cố hay thảm họa quân sự. Họ là những người làm việc ở “điểm nóng” (ở Chechnya, Ukraine hoặc Syria) và đưa tin tức liên quan đến chủ đề quân sự nói chung.
Nhìn chung, trên các phương tiện truyền thông đại chúng của Nga và phương Tây, các chủ đề quân sự được đăng tải khá đa dạng từ các nguồn báo chí trong và ngoài quân đội. Những tin tức từ các điểm nóng hay câu chuyện về hiện đại hóa quân đội, đưa tin về các khía cạnh trong lĩnh vực quân sự – tất cả điều được xem là đề tài thường xuyên của báo chí quân sự. Tại hầu hết các quốc gia, bộ quốc phòng và các quân binh chủng đều có hệ thống các tờ báo và tạp chí định kỳ của riêng mình. Thông thường có đội ngũ sĩ quan, quân nhân trực thuộc quân binh chủng đó làm việc chuyên biệt trong các cơ quan báo chí này. Chính lực lượng này, theo nguyên nghĩa, được xem là nhà báo quân sự.
Tại Việt Nam, báo chí quân sự thường được xem xét trong phạm trù khái niệm “báo chí quân đội”, tức là hoạt động báo chí truyền thông của các cơ quan báo chí truyền thông trong hệ thống quản lý của Bộ Quốc phòng. Trong đó đóng vai trò quan trọng hàng đầu là các cơ quan báo chí thuộc Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị (như Báo Quân đội Nhân dân, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, Tạp chí Văn nghệ Quân đội, Trung tâm Phát thanh – Truyền hình Quân đội) và 11 báo quân khu, quân chủng khác (như Báo Quân khu Một, Báo Biên phòng, Báo Hải quân Việt Nam). Đội ngũ làm báo quân đội thường là quân nhân. Theo Quy hoạch phát triển và quản lý báo chí trong Quân đội Nhân dân Việt Nam đến năm 2025, một trong những nhiệm vụ quan trọng của báo chí quân đội là tích cực “thông tin, tuyên truyền về nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, đối ngoại quốc phòng, bảo vệ chủ quyền biển, đảo, biên giới quốc gia; phản ánh gương người tốt, việc tốt; giữ vững vai trò là loại hình báo chí chủ lực của Quân đội trong đấu tranh phòng, chống “diễn biến hòa bình”, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, góp phần định hướng thông tin, định hướng dư luận trước các vấn đề quan trọng, nhạy cảm, phức tạp” [2].
Theo quan điểm của tác giả, báo chí quân sự có thể nhìn nhận ở hai lớp nghĩa. Ở nghĩa hẹp, đó là hoạt động đưa tin của “nhà báo – quân nhân” về tình hình chiến sự, xung đột hay leo thang căng thẳng tại một quốc gia hay khu vực. Ở nghĩa rộng, báo chí quân sự bao gồm hoạt động thông tin của đội ngũ nhà báo trong và ngoài quân đội về vấn đề chiến tranh, xung đột hay tình hình quân sự – quốc phòng.
Trong giai đoạn hiện nay, đất nước ta đang thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Báo chí quân sự (theo nghĩa rộng) cần tập trung vào về nhiệm vụ thông tin hiệu quả về quan điểm, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về xây dựng nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với nền an ninh nhân dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Trong đó cần chú ý vào các nội dung quan trọng như: Chiến lược quốc phòng Việt Nam, học thuyết quân sự Việt Nam, an ninh quốc gia, bảo vệ biên giới quốc gia, an ninh mạng quốc gia, …giúp nhân dân trong nước và kiều bào nước ngoài hiểu rõ và tin tưởng vào đường lối lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, đồng thời làm thất bại luận điệu xuyên tạc, bôi nhọ của các thế lực thù địch, phá hoại khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Để làm được điều này, một trong nhưng yếu tố quan trọng là phải có lực lượng những người làm báo am hiểu quân sự – quốc phòng, về chiến tranh thông tin và đảm nhận tốt vai trò là “chiến sĩ cách mạng” trên mặt trận thông tin, hết lòng phụng sự cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Do đó, một nhiệm vụ đặt ra hiện nay là các cơ quan báo chí và cơ sở đào tạo báo chí trong và ngoài quân đội cần phải phối hợp chặt chẽ với nhau để đào tạo đội ngũ những người làm báo quân sự, nhằm đáp ứng nhu cầu cấp thiết trong tình hình mới.
2. Một số kinh nghiệm đào tạo báo chí quân sự – quốc phòng từ Liên bang Nga
Theo nhà nghiên cứu Yurlov A.V. (Đại học Quốc gia Tambov mang tên G.R. Derzhavina), “báo chí quân sự là một trong những xu hướng báo chí, chuyên đưa tin về các cuộc xung đột quân sự, hoạt động khủng bố và các hoạt động chống khủng bố, cũng như các xung đột về sắc tộc và tôn giáo” [3]. Trong khi đó, theo các nguồn tin mở khác, báo chí quân sự được xem là một thể loại báo chí, đưa tin về các hoạt động quân sự (chiến tranh, xung đột sắc tộc và tôn giáo, hoạt động chống khủng bố), cũng như các chính sách của chính phủ đối với báo chí trong thời kỳ chiến tranh.
Báo chí quân sự ở Nga có quá trình hình thành và phát triển lâu đời. Qua các thời kỳ, nước Nga có những thế hệ nhà báo quân sự xuất sắc, có nhiều đóng góp cho sự phát triển cho nền báo chí, đặc biệt là trong giai đoạn Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1941-1945). Vào thời kỳ Liên bang Xô Viết, hệ thống cơ sở đào tạo báo chí quân sự được chú trọng phát triển, phục vụ đắc lực cho hoạt động tuyên truyền, thông tin của quân đội Xô viết. Đối với nước Nga hiện tại, đào tạo báo chí quân sự là lĩnh vực rất được Bộ Quốc phòng chú trọng và có ý nghĩa đặc biệt đối với hệ thống giáo dục trong và ngoài quân đội.
Báo chí quân sự Nga đang tích cực tham gia vào nhiệm vụ quốc phòng, phổ biến rộng rãi chiến lược an ninh quốc gia, đồng thời không ngừng vun đắp lòng yêu nước và tự tôn dân tộc, tự hào về sức mạnh quân đội Nga. Báo chí quân sự đóng vai trò quan trọng trong việc giới thiệu các thành tựu vũ khí, trang thiết bị tân tiến của nền công nghiệp quốc phòng và các học thuyết quân sự Nga ra toàn cầu.
Hiện nay, Đại học Quân sự là trường duy nhất thuộc Bộ Quốc phòng Nga đào tạo sỹ quan cho các đơn vị thông tin và truyền thông quân sự của Nga và các nước. Công tác đào tạo phóng viên quân sự đã có lịch sử hơn 80 năm, với nền tảng ban đầu từ Trường Chính trị quân sự cao cấp Lviv (thành lập năm 1939) dưới thời Liên bang Xô viết. Cho đến đầu những năm 1990, chương trình đào tạo nhà báo quân sự kéo dài 4 năm, do trường Chính trị quân sự cao cấp Lviv phụ trách. Đây cũng là trường duy nhất đào tạo sỹ quan – nhà báo cho Liên bang Xô viết. Sau khi Liên Xô tan rã, hầu hết nguồn nhân lực đào tạo cốt cán từ trường Chính trị quân sự cao cấp Lviv (Ukraine) đã chuyển về Matxcơva (Nga). Năm 1993, theo chỉ lệnh của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Liên bang Nga, khoa Văn hóa và Báo chí được thành lập tại Học viện Nhân văn thuộc Các Lực lượng Vũ trang Liên bang Nga, nơi đào tạo các học viên là nhà báo, nhà văn hóa và nhà giáo dục. Đến năm 1994, theo sắc lệnh của Tổng thống Liên bang Nga, Học viện Nhân văn trở thành một bộ phận của cơ sở giáo dục quân sự mới được thành lập – Trường Đại học Quân sự thuộc Bộ Quốc phòng Nga.
Đại học Quân sự là địa chỉ duy nhất trong Các Lực lượng vũ trang Nga đào tạo chuyên ngành “báo chí quân sự”. Сụ thể là chuyên ngành này được mở tại khoa Сông tác chính trị và báo chí quân sự. Theo đó, đối tượng tuyển sinh hàng năm cho ngành báo chí quân sự tại Đại học Quân sự là các công dân Liên bang Nga có trình độ trung học phổ thông, độ tuổi từ 16 đến 22 tuổi đối với người chưa hoàn thành nghĩa vụ quân sự; công dân đã hoàn thành nghĩa vụ quân sự và quân nhân đang thực hiện nghĩa vụ quân sự theo nghĩa vụ – không quá 24 tuổi; quân nhân làm nghĩa vụ quân sự theo hợp đồng (trừ sĩ quan) – đến 27 tuổi. Những công dân đã trúng tuyển và đang trong thời gian hoàn thành nghĩa vụ quân sự, có nguyện vọng vào học trường Đại học Quân sự, có thể nộp hồ sơ tại cơ quan đơn vị. Quân nhân có nguyện vọng vào trường Đại học Quân sự nộp báo cáo cho người chỉ huy đơn vị quân đội trước thời gian quy định của năm nhập học.
Để được chấp nhận vào học chuyên ngành này, học sinh THPT sẽ phải vượt qua 4 nội dung xét tuyển cơ bản. Đầu tiên là có điểm số cao trong Kỳ thi tốt nghiệp toàn quốc, với 3 môn là tiếng Nga, lịch sử và văn học. Thứ hai, có đủ điều kiện sức khỏe (khám tuyển ban đầu). Thứ ba, có đủ điều kiện tâm lý phù hợp với nghề nghiệp (trắc nghiệm tâm lý). Thứ tư, vượt qua kỳ thi sát hạch sức khỏe. Trong đó, nội dung bài thi sát hạch sức khỏe gồm 4 phần: Hít xà đơn, chạy 100 m, chạy 3 km, bơi tự do 100m. Đây là chương trình đánh giá mức độ thể lực của các thí sinh, được phát triển trên cơ sở “Hướng dẫn về thể chất trong Các lực lượng vũ trang của Liên bang Nga”, theo chỉ lệnh của Bộ trưởng Quốc phòng Liên bang Nga số 200, năm 2009 [4]. Mục đích là xác định mức độ thể lực của thí sinh dân sự và quân nhân dự thi vào Trường Đại học Quân sự. Chỉ khi vượt qua 4 nội dung xét duyệt trên, thí sinh được chọn từ cao xuống thấp, theo chỉ tiêu đầu vào hàng năm của ngành đào tạo báo chí quân sự. Trong khung đào tạo, ngoài các hoạt động rèn luyện quân sự, học viên sẽ học các môn chuyên ngành chính như: Cơ sở lý luận Báo chí, Các loại hình và phong cách báo chí, Quan hệ công chúng (PR) và quảng cáo, Lịch sử báo chí, Thiết kế đồ họa, Nhiếp ảnh và Tổ chức hoạt động tòa soạn.
Theo quan điểm đào tạo của nhà trường, báo chí quân sự được xem là hoạt động chuyên biệt, nhằm xử lý, phổ biến định kỳ các thông tin quân sự-xã hội nóng hổi, nhằm thực hiện chính sách thông tin của nhà nước trong lĩnh vực quốc phòng, phát triển quân đội, bồi dưỡng lòng yêu nước và giáo dục quân nhân. Sau 5 năm đào tạo, học viên tốt nghiệp ra trường có thể tham gia các hoạt động quân sự chuyên nghiệp tại ban biên tập các phương tiện truyền thông đại chúng (như báo in, tạp chí, truyền hình, phát thanh, hãng thông tấn, báo điện tử) và trong các cơ quan thông tin và truyền thông liên quan (như nhà xuất bản, dịch vụ báo chí, cơ quan quan hệ công chúng). Theo quyết định công bố của Bộ trưởng Quốc phòng Liên bang Nga năm 2017, ít nhất 20 sĩ quan-nhà báo đào tạo Đại học Quân sự sẽ được tuyển dụng: Trong đó 10 quân nhân sẽ được đào tạo theo yêu cầu của Lực lượng Vệ binh Quốc gia Nga, số còn lại sẽ tham gia các nghĩa vụ quân sự tiếp theo trong Bộ quốc phòng Nga. Sau khi hoàn thành khóa học, học viên tốt nghiệp sẽ được phong quân hàm Trung úy và được cấp bằng tốt nghiệp chuyên ngành quân sự “Báo chí quân sự” [5].
Trong xu thế phát triển và nhu cầu đòi hỏi nhân lực báo chí quân sự trong Các Lực lượng vũ trang Liên bang Nga, công tác đào tạo dần được “dân sự hóa”. Năm 2016, lần đầu tiên Bộ Quốc phòng Nga kí hợp đồng với Đại học Quốc gia Voronezh (VGU) phối hợp đào tạo nguồn nhân lực chuyên ngành “Báo chí quân sự”. Theo đó, VGU sẽ đào tạo các học viên hệ chuyên gia (5 năm), trung bình mỗi khóa 12 quân nhân (trong đó học viên nữ chiếm khoảng 10%). Thí sinh tốt nghiệp cấp 3 có nguyện vọng học sẽ được xét điểm đầu vào 3 môn là tiếng Nga, kiến thức xã hội và văn học. Bên cạnh đó, tất cả thí sinh đều trải qua quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt, đáp ứng các yêu cầu sức khỏe tại các cơ sở nhập ngũ ở địa phương. Sau khi vượt qua các vòng kiểm tra, thí sinh chính thức trở thành học viên Đại học Quốc gia Voronezh, theo học tại 2 cơ sở đào tạo trực thuộc là khoa Báo chí và Trung tâm huấn luyện quân sự VGU.
Các học viên sẽ học trong trường đại học giống như những sinh viên khác. Hàng ngày họ sẽ lên giảng đường học kiến thức chuyên ngành tại khoa Báo chí. Tuy nhiên họ sẽ dành mỗi tuần một ngày tại Trung tâm huấn luyện quân sự, để học các môn như huấn luyện quân sự chung, chiến thuật và thông tin và hỗ trợ tâm lý của Các Lực lượng vũ trang Nga. Các học viên chịu sự quản lý trực tiếp của Trung tâm huấn luyện quân sự VGU. Trong quá trình học tập tại VGU, học viên sẽ được chi trả toàn bộ học phí và nhận được các suất học bổng khác từ Bộ Quốc phòng (tùy thuộc vào kết quả học tập). Sau khi hoàn thành khóa học 5 năm, tất cả học viên tốt nghiệp sẽ nhận cấp bậc sĩ quan trung úy và có bằng tốt nghiệp hệ dân sự, ngành “Báo chí quân sự” của trường VGU. Học viên tốt nghiệp có năng lực chuyên môn trong các lĩnh vực chuyên biệt như: Kỹ thuật và công nghệ truyền thông, báo ảnh quân đội, lịch sử báo chí quân đội, cơ sở pháp lý của báo chí quân đội, đạo đức nghề nghiệp của nhà báo quân đội. Có khả năng tiếp thu kiến thức và kỹ năng trong lĩnh vực truyền hình quân đội và có thể được phân bổ công việc trong ban biên tập cơ quan báo chí quân đội.
Nhìn chung, công tác đào tạo báo chí quân sự của Bộ Quốc phòng Nga trong những năm vừa qua đạt được nhiều thành công nhất định. Một là, bảo đảm nguồn nhân lực cấp thiết về báo chí truyền thông cho các cơ quan, đơn vị trong quân đội và một phần phục vụ cho Lực lượng Vệ binh Quốc gia Nga. Hai là, khôi phục lại lĩnh vực đào tạo báo chí quân sự, từng là thế mạnh trong thời kỳ Liên Xô. Báo chí quân sự trở thành một chuyên ngành đào tạo đặc thù, bổ sung vào hệ thống đào tạo báo chí truyền thông đa dạng của nước Nga hiện đại. Ba là, báo chí quân sự dần trở thành chuyên ngành hấp dẫn, thu hút học viên nước ngoài theo học. Đây sẽ là lĩnh vực đóng vai trò quan trọng trong chính sách tăng cường hợp tác giáo dục, đào tạo quốc tế của Nga, đồng thời tạo nhiều thuận lợi giúp mở rộng “sức mạnh mềm” của quân đội nước này trong lĩnh vực quân sự – quốc phòng đối với các nước đối tác trong khu vực và thế giới.
3. Thực tiễn đào tạo báo chí quân sự – quốc phòng ở Việt Nam
Tại Việt Nam, trong giai đoạn kháng chiến chống Thực dân Pháp (1946-1954) và kháng chiến chống Mỹ cứu nước (1954-1975), báo chí cách mạng viết về công cuộc đấu tranh giải phóng và thống nhất đất nước đóng vai trò vô cùng quan trọng. Các cơ quan báo chí chủ chốt trong giai đoạn này như Báo Nhân dân, Quân đội Nhân dân, Việt Nam Thông tấn xã, Thông tấn xã Giải phóng, … có đội ngũ đông đảo nhà báo chuyên viết về quân sự – quốc phòng. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, công tác đào tạo báo chí quân sự bắt đầu được chú ý ở trong các đơn vị thông tin, báo chí.
Đặc biệt, để chuẩn bị cho sự ra đời của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam (ngày 20-12-1960) và đáp ứng các yêu cầu, nhiệm vụ mới của cách mạng miền Nam, Thông tấn xã Giải phóng đã ra đời (ngày 12-10-1960), trở thành “tiếng nói chính thứ của những người yêu nước miền Nam Việt Nam”. Kể từ đây, có nhiều lớp phóng viên chiến trường của Việt Nam Thông tấn xã được đào tạo và lên đường vào Nam để chi viện cho Thông tấn xã Giải phóng. Năm 1972, Việt Nam Thông tấn xã đào tạo lớp báo chí GP10, nhằm tăng cường phóng viên chiến trường cho miền Nam. Đến tháng 3/1973, khoảng 150 phóng viên, điện báo viên, kỹ thuật viên lớp GP10 đã vào chi viện cho Thông tấn xã Giải phóng tại chiến trường miền Nam [6]. Đây được xem là khóa “phóng viên chiến trường” đông đảo nhất, đóng vai trò quan trọng trong hoạt động thông tin trong Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử.
Từ thời kỳ Đổi mới đến nay, công tác đào tạo báo chí quân sự ở Việt Nam tập trung chủ yếu ở các cơ quan báo chí của quân đội, như Báo Quân đội Nhân dân, Trung tâm Phát thanh – Truyền hình Quân đội. Các quân binh chủng và các trường quân sự cũng quan tâm đến công tác đào tạo nguồn nhân lực này, tuy nhiên do hạn chế về nguồn lực, nên hoạt động đào tạo diễn ra ở phạm vi nhỏ (như tập huấn ngắn hạn, bồi dưỡng nghiệp vụ). Một số đơn vị quân đội cũng liên kết với các cơ sở đào tạo báo chí dân sự (như Học viện Báo chí và Tuyên truyền) tổ chức các lớp đào tạo báo chí. Tuy hình thức chưa thực sự chính quy, song cũng thu được ít nhiều kết quả, đáp ứng một phần nhu cầu nhân lực cho báo chí quân sự trong và ngoài quân đội.
Trong những năm qua, nhận thức rõ vai trò quan trọng của công tác đào tạo báo chí quân sự, cùng với các cơ quan báo chí quân đội, Đại Học Văn hóa Nghệ thuât Quân đội đã tăng cường nghiên cứu, xây dựng mô hình đào tạo. Ngoài việc mở mã ngành đào tạo báo chí (năm 2012), nhà trường đã tăng cường trao đổi kinh nghiệm, ký kết ghi nhớ hợp tác đào tạo về lĩnh vực báo chí quân sự – quốc phòng một số cơ sở đào tạo uy tín nước ngoài khác, nhất là với Đại học Quốc gia Voronezh (Liên bang Nga) năm 2018 [7]. Trong đó, chú trọng đến công tác bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, cập nhật giáo trình – tài liệu nghiên cứu và chuẩn hóa khung đào tạo chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới. Năm 2019, Trường Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội đã bảo vệ xuất sắc đề tài cấp Bộ Quốc phòng “Nghiên cứu phát triển nguồn nhân lực báo chí Quân đội thời kỳ mới”. Đây là cơ sở quan trọng cho nhà trường xây dựng hướng đào tạo chuyên biệt chuyên ngành báo chí quân sự, phục vụ nhu cầu cấp thiết về lĩnh vực báo chí truyền thông trong toàn quân và đặt nền móng cho xu hướng đào tạo quốc tế.
Năm 2020, lần đầu tiên Bộ Quốc phòng giao 8 chỉ tiêu cho Đại học Văn hóa Nghệ thuât Quân đội đào tạo lớp đại học Báo chí quân sự cho Quân đội nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào. Đây được xem là bước đột phá, dấu mốc quan trọng trong công tác đào tạo ngành báo chí quân sự của nhà trường nói riêng và trong cả nước nói chung. Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội trở thành cơ sở đào tạo đầu tiên và duy nhất hiện nay trong và ngoài quân đội đào tạo chuyên ngành Báo chí quân sự tại Việt Nam.
Theo Bộ Thông tin và Truyền thông, tính đến năm 2020, Việt Nam có 779 cơ quan báo chí. Trong hầu hết các toàn soạn này luôn cần những phóng viên – nhà báo chuyên biệt về quân sự – quốc phòng . Ngoài ra, các trang thông tin, cổng điện tử của các cơ quan nhà nước từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt là Bộ chỉ huy quân sự các cấp, cũng cần nhân sự am hiểu về quân sự – quốc phòng. Do đó, để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về nguồn nhân lực những người làm báo quân sự – quốc phòng tại Việt Nam hiện nay, cần có sự tham gia của nhiều cơ sở đào tạo báo chí truyền thông trong cả nước. Ngoài đơn vị có nhiều điều kiện thuận lợi cho công tác đào tạo như Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, cần xem xét mở rộng mô hình ra các đơn vị đào tạo khác như: Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Đại học KHXH&VN, … Từ đó, góp phần đảm bảo số lượng và chất lượng nguồn nhân lực báo chí quan trọng này trong ngắn hạn và dài hạn.
4. Các giải pháp tăng cường công tác đào tạo báo chí quân sự – quốc phòng hiện nay
Để mô hình đào tạo Báo chí quân sự ngày càng được nâng cao và mở rộng, cơ sở đào tạo cần xem xét một số đề xuất sau.
Một là, không ngừng hoàn thiện khung đào tạo chuyên ngành báo chí quân sự, trong đó cần cập nhật thêm các nội dung mới về đa phương tiện, báo chí dữ liệu lớn hay các hình thức tác nghiệp hiện đại của phóng viên – nhà báo mảng quân sự; cập nhật mới các tài liệu tham khảo, giáo trình đào tạo trong và ngoài nước về báo chí nói chung và báo chí quân sự nói riêng. Một mặt, phối hợp với các đội ngũ chuyên gia, nhà nghiên cứu từ các cơ sở đào tạo báo chí khác xây dựng, cập nhật thêm nhiều kiến thức mới về báo chí quân sự. Mặt khác, tích cực bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, giảng viên, vừa giỏi về kiến thức hàn lâm vừa am hiểu thực tiễn ngành nghề báo chí, phục vụ tốt yêu cầu đào tạo chuyên ngành báo chí quân sự trong dài hạn.
Hai là, tăng cường công tác tham mưu, đề xuất với Cục Nhà trường quân đội, Tổng cục chính trị – Bộ Quốc phòng và các ban ngành hữu quan của Bộ Giáo dục và Đào tạo xem xét về khả năng phối hợp đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ, sỹ quan, chiến sĩ trong và ngoài quân đội về kĩ năng nghiệp vụ báo chí truyền thông nói chung và chuyên ngành báo chí quân sự nói riêng.
Ba là, đề xuất các phương án phù hợp với Hội Nhà báo Việt Nam về việc tổ chức hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kiến thức về báo chí quân sự, phục vụ nhiệm vụ quốc phòng đối với các cơ quan báo chí. Trong ngắn hạn có thể tổ chức các lớp tập huấn cho đội ngũ những người làm báo quân sự – quốc phòng của các tòa soạn. Trong trung và dài hạn, cần xem xét, nghiên cứu, đề xuất đưa chuyên đề báo chí quân sự vào giảng dạy hoặc mở chuyên ngành báo chí quân sự tại nhiều cơ sở đào tạo trong và ngoài quân đội.
Bốn là, chú trọng công tác đầu tư cơ sở vật chất, phương tiện, trang thiết bị cần thiết cho công tác đào tạo báo chí quân sự theo hướng “cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại”, đáp ứng xu thế phát triển của quá trình hội nhập toàn cầu và cách mạng công nghiệp 4.0. Trong đó, cần quan tâm tới việc xây dựng studio đa năng, trường quay ảo, tác nghiệp bằng flycam, robot điều khiển từ xa hay ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), … giúp học viên tiếp cận nhanh với các phương tiện truyền thông đại chúng mới, nắm vững kĩ thuật thuật công nghệ tiên tiến về báo chí hiện nay, nhất là báo chí quân sự.
Năm là, tăng cường hoạt động hợp tác đối ngoại, liên kết đào tạo với các đối tác truyền thống như Nga, Ấn Độ, Lào, …nhằm đẩy mạnh trao đổi kinh nghiệm quốc tế về công tác dịch thuật tài liệu, giao lưu hữu nghị, phát triển truyền thông, thông tin để thu hút thêm nguồn lực phục vụ hiệu quả nhất cho hoạt động đào tạo ngành báo chí quân sự.
©Nguyễn Minh Tuấn
Trích dẫn theo nguồn:
| Nguyễn Minh Tuấn (2021), Đào tạo nhân lực báo chí quân sự-quốc phòng: Bài học từ Liên bang Nga và thực tiễn ở Việt Nam, Tạp chí Văn hoá nghệ thuật Quân đội, 39, tr. 27-31. |
Tài liệu tham khảo:
- М. Погорелый , И. Сафранчук (2002). Современная российская военная журналистика: опыт, проблемы, перспективы. М.: Гендальф, 2002.- 253 с.
- Thái Nguyên (2020). Phát triển báo chí Quân đội theo hướng cách mạng, chuyên nghiệp, hiện đại. <https://www.qdnd.vn/quoc-phong-an-ninh/tin-tuc/phat-trien-bao-chi-quan-doi-theo-huong-cach-mang-chuyen-nghiep-hien-dai-633627>, xem 25/6/2021.
- Юрлов А.В (2016). Становление Российской военной журналистики. [Электронный ресурс] –Режим доступа: http://www.tsutmb.ru/nauka/internet-konferencii/2016-zhurnalistika-vsovremennom-media/1/jurlova.pdf, [доступ 25.06. 2021]
- Наставления по физической подготовке в Вооруженных Силах Российской Федерации, (НФП-2009). Изд-во: Анкил; 2017, -248.с
- Военный университет готов снова начать учить российских военных журналистов. [Электронный ресурс] –Режим доступа: https://ria.ru/20170316/1490208682.html, [доступ 25.06. 2021
- Chặng đường 75 năm “Chắc tay bút, vững tay súng” của TTXVN. <https://vietnam.vnanet.vn/vietnamese/chang-duong-75-nam-chac-tay-but-vung-tay-sung-cua-ttxvn/455076.html>, xem 4/7/2021.
- Nguyễn Xuân Thủy (2021). Mở rộng hợp tác, liên kết đào tạo nguồn nhân lực báo chí quân đội trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Tạp chí VHNTQĐ, 37, 17-20.
Để lại một phản hồi